I forgår kveld fekk
eg ei melding. Ei melding som sa at eg var invitert til ”Reunion Russ’97” i
bygda der eg gjekk på gymnaset og budde på hybel i 3 år.
Korleis reagerer folk
flest på ei slik melding? (”Folk flest” bur som kjent i Kina og får dei neppe.
Men me ser bort frå akkurat det.) Blir dei glade? Overraska? Litt opprømte
eller berre nysgjerrige? Dei fleste vil vel iallefall byrja å tenka, bli førd
tilbake gjennom tida til eit anna liv, ei anna verd.
Eg skal fortella dykk
kva eg gjorde. Eg gjekk ut på badet og brakk meg over do fleire gonger.
Den korte versjonen
er at gymnastida for meg var tre år i helvete. Det er den setninga eg vanligvis
bruker for meg sjølv, for å bli fort ferdig med saka, lukka den og gå vidare.
Eg har aldri vore tilbake i den bygda, berre køyrt gjennom, og det å sjå den
gjennom vindauga i bilen er nok til at eg svetter i hendene, spenner kroppen,
svelger kvalme. Eg har kontakt med eitt einaste menneske som eg vart kjend med
i den tida, og sjølv der gjekk det fleire år kor eg ikkje orka å snakka med
henne, fordi det opna for så altfor mykje anna.
Det første eg fekk
lyst til var å svara med den utrulig treffande replikken eg ein gong las i ei Nemi-stripe
– ”Før graver jeg ut øynene mine med en skje.” Det neste som skjedde var at eg
innsåg at eg er 34 år gamal og sannsynlegvis bør vera høflig mot mine
medmenneske. Deretter kjende eg at eg på ingen måte hadde lyst til å vera
høflig, høvisk, diskret eller noko som helst anna i den sjangeren. Så måtte eg
gå og brekka meg igjen.
Eg bestemte meg for å
la det ligga nokon dagar. Å ikkje tenka på det var sjølvsagt umulig, men
erfaringa mi er at gjennom angst og kvalme og masse forvirra tankar hender det
at ein når fram til eitt eller anna fornuftig. Eg lufta saka for gode venner
som bidrog med spøkefulle variasjonar over uhøflige svar. Nokon gonger er det
ei velsigning å få le av si eiga misère.
No er det gått eit
par dagar og eg har skjønt at eg må skriva dette. Ikkje for nokon andre si
skuld, men for mi eiga. Fordi eg er blitt eldre, eg har jobba med eigne demonar
i årevis, det er på tide å setta nokon nye ord på kva det var som gjorde dei
tre åra til helvetesår.
Det var ikkje
mobbing, ikkje slik ein les om den. Ikkje noko fysisk, ikkje store sirklar av
menneske som står og håner deg systematisk, ikkje trugande lappar eller
øydelagte ting. Det var rett og slett ei systematisk usynleggjering, eit
utanforskap som berre vaks og vaks.
Eg kom allereie frå
utanforskap, på ungdomsskulen. Men der var me fleire som ikkje var ”dei kule”
og ”dei sporty” og dei som bestemte kva som var bra. Me var ein gjeng som haldt
saman i all vår ulikhet. Likevel, eg var trøytt av å vera på utsida. Eg ville
starta på nytt, gi meg sjølv ein sjanse til å bli den eg ville vera og ikkje
den småbygda hadde bestemt at eg var.
Så eg flytta. Drog avgarde
på hybel og prøvde å stryka tavla rein. Ein ny start, eit nytt kapittel.
Problemet var berre
at det var ingen som var interessert i å sjå på tavla mi, ingen som var
interessert i kva dette var for eit menneske. Dei såg briller, dei såg gode
karakterar, dei såg ei interesse for dikt – og dei hadde bestemt seg. Ikkje kul
nok. Ikkje verd vår interesse, ikkje verd vår respekt. Det einaste ho er verd
er å oversjå, eventuelt å fnisa av, slenga vitsar etter, himla med augo av. ”Ho
som ikkje er herfrå” har ikkje noko liv. Me bryr oss ikkje.
Det fanst eit ”kristeleg”
miljø også. Så eg søkte dit. Kristne skal jo vera opne for alle, ynskja deg
velkomen, ikkje sant? Vel. Det var i dette miljøet eg møtte den eine venen eg
hadde desse tre åra. Du veit kven du er og du veit at sjølv om me hadde våre gnisningar
og tenåringstraumer å gå gjennom, så var du med på å halda meg i live dei åra.
Og resten? Dei hadde
vel nok med seg sjølv. Dei hadde sin dynamikk, sine dronningbier og
draumeprinsar, og ikkje minst hadde dei ein målestokk på kristenhet som eg
diverre fall totalt igjennom. Snart kjende eg veldig sterkt at den einaste
grunnen til at nokon av dei var interesserte i meg, var at eg framsto som nokon
dei kunne jobba med å få skikkeleg kristna. Setninga ”Eg skulle ynskja eg hadde
fleire ikkje-kristne venner, så eg kunne omvenda dei” er eit fullstendig reelt
sitat frå denne tida. Me som stod på utsida hadde ikkje ein verdi som menneske
i oss sjølve, det var ikkje interessant kva som var inni oss, kva tankar og
draumar og kvalitetar me hadde. Me var i beste fall objekt for frelse.
Så eg fall ut att av
det kristelege miljøet. Og var aleine igjen. Var det nokon som brydde seg? Var
det nokon som tenkte i retning av at eg kunne vera einsam, at eg kunne tenkt
meg å snakka med nokon om heilt vanlege ting i staden for å prøva å parera
sarkasmer? Sjølvsagt var det ikkje det. Det var ein gjeng med tenåringar,
innelukka i sitt eige system, horisont fram til sin eigen nasetipp, fullstendig
opptekne med å få sine eigne liv til å balansera.
Eg har aldri kjent på
ei liknande lette som den dagen eg forlot bygda for siste gong. Med glitrande
karakterar og ei sjølvkjensle som var trakka så djupt ned i søla at det ikkje
stakk opp eit einaste lite hår av den. Eg fanst ikkje. Eg var ikkje verd å sjå
på, ikkje verd å snakka med, ikkje verd å bry seg om. Men no var eg i alle fall
fri.
Og sidan?
Sidan gifta eg meg
med han eg framleis held saman med, 14 år etter. Den andre halvparten, han eg
høyrer saman med, han som aldri gir meg opp, han som driv meg frå vettet med
jamne mellomrom, men som eg uansett elsker utan forbehold og har fått barn med.
Sidan kom eg til
studiestaden og fann ei forsamling av fantastisk ulike personar i alle aldrar,
som hadde det til felles at dei var genuint opne for andre menneske. Eg fann
endeleg ein stad å høyra til, ein stad der eg eksisterte, der respekt og
interesse frå andre ikkje var noko ein måtte gjera seg fortjent til.
Sidan haldt eg fast i
dei gamle venene frå ungdomsskuletida, fekk mange nye, vart vaksen saman med
dei.
Sidan braut eg saman
etter fleire år med psykisk sjukdom, prøvde å ta mitt eige liv, vart innlagt,
kom tilbake til vener og verda og vart teken imot – ikkje som eit mislukka
menneske, men som nokon som trengte omsorg og støtte for å koma tilbake til seg
sjølv.
Sidan kom eg ut i
arbeidslivet og vart (og er!) ein skikkelig dyktig person i mitt felt.
Og sidan har eg jobba
og jobba og jobba og jobba for å få den redde jenta inni meg til å tru på at
det er sant. Eg er god nok. Eg er ikkje ei som ikkje finst, eg er ikkje ei som
ikkje fortener respekt, eg må ikkje vera den vesle ballen av angst som ligg
sammenrulla i eit hjørne for resten av mitt liv. Mange dagar klarer eg det, men
framleis er det berre ein tynn, tynn papirvegg mellom vaksne-meg og den redde
jenta, ein vegg som stadig får hol og må lappast på nytt. Eg trur aldri eg får
den veggen heilt tett.
Så, russ’97, dette er mitt svar til dykk.
Ikkje ”før graver jeg ut øynene mine med en skje”. Ikkje ”take a long walk off a short pier”. Men
slik:
Eg kjem ikkje på
nokon ‘reunion’ med dykk. De var aldri interesserte i å kjenna meg den gongen,
så eg har inga interesse av å møta dykk no. Mitt liv er ein heilt annan stad.
Eg håper nokon av
dykk les heile denne teksten, og at de tek den med dykk ut i vaksenlivet de
lever, og lærer dykk at alle menneske, uansett kor ulike dei er dykk, har krav
på respekt. Alle menneske har ein verdi. Alle menneske fortener at andre er
opne mot dei og gjev dei ein plass i denne verda.
Om de ikkje kunne
leva etter det den gongen, så kan de leva etter det no. Og de kan læra det til
borna dykkar, slik at det kanskje ein gong kan koma russekull der ingen går ut
på badet og brekker seg når invitasjonen til reunion kjem.
Det var alt.
