Om psyken 2 - ein tur ned

Så var nedsvinget over oss igjen, og det blir veldig vanskelig å skriva. Men eg vil gjerne prøva å skriva litt likevel. Om korleis det oppleves, i dette hovudet, i akkurat denne versjonen av sjukdomen, når turen går nedover bakke.

Det startar på ein måte så eg ikkje kan merka det, endå eg har vore der så mange gonger før. Søvnen forsvinn. Rastlaus energi eller tunge tankar eller ei fri blanding, kveldane vert uansett lenger og lenger og søvnmengda om nettene mindre og mindre. Nokon gonger går det over av seg sjølv, berre ekstreme B-menneskefakter som kjem og går. Andre gonger, som no, er det starten på noko større.

Det neste som forsvinn er matlysta. Ingenting frister. Ingenting smaker, det er ei fysisk oppleving av at mat er ekkelt. Eg gløymer å eta og drikka fordi eg ikkje har lyst på mat, vert ikkje svolten. Et gjerne om kvelden, helst salte ting (stundom rett og slett kvernsalt...). Brød er skrekkelig og middag er slitsomt. Vaknar kl 03 og har brått lyst på sushi, og når ein fortel det til andre spør dei sjølvsagt om eg er gravid. Øh, nei.

Så kjenner eg at eg har skuldrane opp under øyrene. Nokon har teke tak i strammehjulet inni ryggen og stramma til alle senar og musklar så dei er for korte. Små blaff av panikk kjem og går utan årsak, dersom eg søv vaknar eg av at eg setter meg opp med eit gisp. Eg får flager av energi der eg ryddar heile huset, for så å bli uendeleg sliten og motlaus.

No kjem tankane. Tankane om at ingenting nyttar. At eg er håplaus. At verda er håplaus, at menneske er vonde, at alle ser kor lite kontroll eg har, eg er ei dårleg mor, det er sikkert noko gale med huset, han elskar meg ikkje lenger, dei andre tenker at eg ikkje forstår noko, eg orkar ikkje stå opp, alle andre står opp, alle andre fiksar livet sitt, eg er totalt mislykka.

Tankane fyller nettene. Så fyller dei dagane også. Dei er der som intense kviskrande stemmer i bakgrunnen uansett kva eg gjer. Kroppen vil krølla seg sammen i eit hjørne og bli borte. Eg vert fysisk utmatta av å halda meg oppreist, smila til folk på jobben, handla, ta bussen. Det dukker opp tankar som "eg skulle ynskja eg ikkje fanst" og "dette gjer så vondt at eg ikkje orker det lenger".

Å vera med jenta mi er det einaste som er til å leva med. Men til slutt er eg så sliten at eg ikkje orker lenger, eg fell saman når mannen kjem heim og er heilt utmatta. Det er det endelege nederlaget - eg klarer ikkje eingong vera mamma til det kjæraste eg har. "Det ville vera bedre for dei dersom eg ikkje var til."

Eg pustar smerte, eg tenker smerte, eg er smerte. Tenk deg å pusta noko som er isande kaldt, stikkande, som flytande piggtråd, det kjem innerst frå bringa di, det er heilt konkret og riv deg opp innvendig men det er ingen andre som ser det. Omtrent slik er det no. Kroppen lukkar seg rundt smerten i fosterstilling.

Så må handkleet kastast inn - eg vert sjukemeld, eg kan ikkje arbeida når eg ikkje klarer å stå oppreist. Eg er aleine med tankane, aleine med smerten, fordi ingen når inn. Eg får ekstra medisinar, eg søv, eg går til soneterapeuten, eg søv meir. Gret.

Etter nokon døgn med søvn og medisinar kjem det gjerne ein liten oppsving. Ting er litt ljosare, tyngda i kroppen lettar litt. Eg finn eit strikketøy eller noko anna å pusla med, eg leikar med S ei stund. Men bøker går ikkje, konsentrasjonen er framleis borte. Ser eg TV skal det ingenting til før eg begynner å gråta. Eg klarer ikkje snakka i telefonen fordi snille folk knuser hjartet mitt.

Det vesle oppsvinget slår nesten alltid attende i panikk og ny nedtur. Verre enn den forrige fordi eg nok ei gong hadde lurt meg sjølv til å tru at no går det opp att. Dersom eg ikkje hadde ei indre sperre mot å skada meg sjølv er det no eg ville gjort det - gudane skal vita at eg har prøvd, men nesten aldri kunna. Eg ynskjer meg så sterkt eit utløp for smerten, kva som helst. Lagar ein krangel med den stakkars ektemannen berre for å kunna ropa. Det hjelper ikkje og eg får svart samvit.

Det varierer kor mange dei svartaste dagane er. Det kjennest alltid som dei aldri skal ta slutt.

Så kjem det nokon rare dagar. Ei panisk rastløyse som svingar med total utmatting. Eg strikker som om nokon stod med pistol og jaga meg vidare. Ein halv genser på ein kveld. Når mannen spør kva eg vil ha på skiva byrjar eg å gråta fordi eg ikkje kan ta ei sånn avgjerd. Kroppen er tung men hjernen er i høggir, berre eit totalt ineffektivt høggir. Små ting vert enorme, både gleder - det er sol ute! verden elskar meg! alt vil bli bra! - og sorger - eg finn ikkje sokkane mine, det er typisk, alltid rot, ingenting fungerer, eg er håplaus, alt er håplaust, eg vil dø.

Nett no er eg i desse dagane. Og nett medan eg skriv dette er eg oppe i ei rastløyse med litt fysisk energi - eg lager middag og skriv dette og drikk litt kaffi og tenker på hundre ting eg også skal gjera. Om 5 minutt ligg eg kanskje sammenkrølla i sofaen og vil forsvinna.

I morgon er det kanskje endå meir fysisk energi i rastløysa. Og dagen etter der kanskje endå litt, og om nokon fleire dagar kan det henda at rastløysa vert til ein jamnare flyt og me stig opp mot ein slags normalitet. Ein kan håpa.

Eller kanskje er det endå ein fall-lem eg skal gjennom, endå ein nyanse av svart å gå ned i. Me er på grensa for kva me kan klara åleine, og eg har aldri prøvd å bli innlagd her me bur no. Men vert det nødvendig veit eg at Husbonden og legen min kjem til å hjelpa meg. Eg er ikkje eigentleg redd for det, berre for å vera borte frå S, og sjølv det forstår eg at kan verta nødvendig og rett.

Men nett no, denne augneblinken her, håpar eg på at vegen går oppover. Sjølv om eg ikkje trur på det, er det lov å håpa. Til neste gong.

Om psyken 1

Eg tenkte innimellom å skriva litt tankar om psykisk helse her. Meir presist blir det jo tankar ut frå min ståstad og mitt perspektiv, så så veldig allment er det vel ikkje. Men litt.

For å gi ein rask bakgrunn så er eg kronisk unipolar depressiv, med litt tvangstankar og sosial angst på kjøpet når eg har dårlige periodar. Unipolar betyr at ein har kraftige stemningssvingingar berre ein vei, i mitt tilfelle nedover i depresjon, men det kan også vera oppover i mani. Svingingane opptrer oftast relativt regelmessig, med nokon lettare og nokon meir alvorlige. Eg har ca 2 alvorlige nedsving i året og fleire mindre alvorlige innimellom der.

Den nydelige grafen illustrerer polaritet vs. "normalitet" (som vel er eit av verdens mest relative begreper) og er overhodet ikkje dekkande for korleis det er å vera bipolar (altså kunna svinga begge veier) sidan det arter seg veldig veldig forskjellig frå person til person. Men eg likar å tegna skjelvande grafar i Paint, så då gjorde eg det.

Nuvel, nok om diagnoser for i dag, eg kjem sikkert tilbake til saken. Det eg egentlig ville sei noko om, som har vore eit emne i dagens løp både i ein samtale med ein god venn og inne på eit nettforum, er dette å snakka med ein person som har ein psykisk sjukdom.

Mange psykisk sjuke finn det vanskelig og sårande at folk aldri spør korleis dei har det eller legg opp til å snakka om helsa deira på anna vis, i motsetning til viss ein er sjukemeldt med ryggplager eller lungebetennelse eller noko anna fysisk. Det er lett å tenka at ein er blitt "ein sånn" som alle snakker om og ingen snakker med. Dette gjer at mange ikkje vågar å fortella andre at dei har psykiske problemer.

Eg har ein teori på kvifor det blir sånn, og den handlar absolutt ikkje om at folk syns at ein er ekkel/dum/mindre verd fordi ein er psykisk sjuk. Eg trur det handlar om at folk er redd for å gjera fatale feil.

Generelt er me mennesker veldig redde for å sei feil ting i feil situasjon, og når det gjeld mental helse trur mange at dei kan gjera ein negativ forskjell for den som er sjuk. "Viss eg seier noko dumt no, så kjem ho til å bli endå meir deprimert pga meg." "Viss eg spør om ho føler seg bedre og ho ikkje gjer det, så kanskje ho skader seg eller noko etterpå." Etcetera.

Problemet er at dei fleste ikkje har så mange begreper om kva det innebêr å vera f.eks. deprimert, så dei aner ikkje kva dei kan/bør sei. Det blir som å delta i eit spel du ikkje kjenner reglane i. Og for den deprimerte er ein stor del av smerten fullstendig ordlaus, så det er vanskelig å forklara til og med for seg sjølv korleis det egentlig er.

Sjølv prøver eg å løysa det med å gje folk konkrete knaggar å henga ting på. For eksempel søvn - søvnproblemer er eit allment og uproblematisk samtaleemne, og deprimerte har som oftast haugar av dei. Så viss eg seier "Eg har ein dårlig periode og søv nesten ikkje om nettene.", så kan den eg snakkar med følga opp neste gong med "Korleis går det med sovinga?". Eit uskuldig spørsmål som kan stillast til kven som helst.

Dersom ein føler for ei meir utfordrande linje kan ein vera veldig ærlig, og f.eks. fortella at "eg er så engstelig i dag at eg nesten ikkje turde å koma hit/snakka med deg" eller "eg har problemer med å koma meg ut blant folk om dagen". Når eg seier slike ting får eg som oftast respons av typen "Det kan ein ikkje merka på deg!", og då har eg fått ei oppmuntring og den eg snakkar med har fått gi meg ei oppmuntring, ergo ein vinn/vinn-situasjon. Det krever litt meir, sidan ein kan risikera at samtalepartnaren blir ukomfortabel. Men det skjer forbausande sjelden, etter mi erfaring!

For å venda tilbake til den negative forskjellen, så er det nesten ikkje mulig å gjera livet verre for ein deprimert person. Å ikkje sei noko er antagelig det som kjem nærast... Alle slags utsagn viser at personen som spør prøver å bry seg, og sjølv om den sjuke ikkje alltid orker å gi så mykje tilbakemelding, så betyr det noko. Dersom ein ikkje har noko fornuftig å sei, gi ein klem. Gi eit håndtrykk. Sei "eg har tenkt på deg". Send eit kort og tegn ein blomst bakpå. Små tegn uten ord når også inn.
Eg fekk mange ulike helsingar i den tida eg låg på psykiatrisk sjukehus. Brev, papirsjiraffar, besøk og telefonar. Eg kan sei med handa på hjartet at eg hugsar kvar einaste helsing, og at alle sammen var små livliner å holda fast i. På mange måtar var dei like viktige som medisinar og behandling, fordi dei gav meg bekreftelse på at eg fortsatt hadde ein plass i verden.

Send ut ei livline når du kan. Ta imot alle små ord og tegn som dei livlinene dei er. Me treng alle nokon som bryr seg, og me treng å bry oss om andre.

Det var dagens tale.